Nguyên nhân chính dẫn đến đà tăng trưởng của ngành dược phẩm Việt Nam bị chậm lại, theo nhận định từ báo cáo của CTCP Chứng khoán SSI (SSI) là do giai đoạn xã hội giãn cách xã hội và kiểm soát chặt chẽ việc đến bệnh viện đã làm gián đoạn nhu cầu chăm sóc sức khỏe, vì những người có vấn đề sức khỏe không cấp bách hạn chế khám chữa bệnh, dẫn đến doanh số kê đơn và bán thuốc ít hơn.

Trên kênh thị trường ETC (kênh bán các loại thuốc theo đơn, chủ yếu qua bệnh viện, bác sĩ), tâm lý lo ngại lây nhiễm dịch bệnh và quy trình thăm khám bệnh viện nghiêm ngặt trong mùa dịch đã hạn chế số lượng bệnh nhân đến kiểm tra sức khỏe định kỳ, khiến số lượt khám chữa bệnh toàn quốc từ Q1 đến Q3/2020 giảm 10%–15% so với cùng kỳ năm trước.

Tuy nhiên, người dân cũng đã tới bệnh viện sau khi đại dịch được kiểm soát tốt hơn sau tháng 8, với sự phục hồi về lượt khám chữa bệnh trong Q4/2020 (ước tính tăng 5% so với cùng kỳ năm ngoái).

Trên kênh thị trường OTC (bán các loại thuốc không cần kê đơn, chủ yếu tại quầy thuốc, nhà thuốc), nhu cầu đi mua thuốc giảm trong năm do các đợt giãn cách xã hội nghiêm ngặt và người dân chuyển từ mua thuốc sang dự trữ nước rửa tay & khẩu trang, nhưng đây không phải là sản phẩm chính của hầu hết các công ty dược phẩm làm giảm doanh thu của toàn ngành.

"HỤT HƠI" VÌ COVID-19

Năm 2020 cũng là năm xảy ra tình trạng thiếu hụt nguồn cung cấp nguyên liệu dược phẩm chính (API) từ Trung Quốc/Ấn Độ khiến chi phí sản xuất thuốc tăng cao. Nguồn API sản xuất ở Trung Quốc & Ấn Độ chiếm 55% API toàn cầu và gần 70% tổng số API được sử dụng trong sản xuất thuốc của Việt Nam.

Trong năm 2020, dịch Covid-19 bùng phát đã gây ra tình trạng thiếu hụt API nghiêm trọng do việc sản xuất API ở cả Trung Quốc và Ấn Độ đều bị gián đoạn trong thời gian phong tỏa và giãn cách xã hội. Trong khi đó, nhu cầu của các API quan trọng cho dòng thuốc như kháng sinh, trợ hô hấp và hạ sốt tăng mạnh tại nhiều quốc gia bùng phát dịch bệnh, khiến chi phí sản xuất toàn ngành tăng lên đáng kể.

Tình trạng khan hiếm này khiến giá trung bình của hầu hết các loại API nhập về Việt Nam tăng 5 – 8% và biên lợi nhuận gộp của các công ty dược phẩm trong nước giảm khoảng 1 - 3% trong năm 2020. Vì giá nguyên liệu đầu vào tăng đột biến trong khi doanh thu dược phẩm Việt Nam lại giảm hoặc tăng rất thấp trong năm 2020, nên hầu như các nhà sản xuất không thể tăng giá bán để bù lại mức tăng chi phí sản xuất, ảnh hưởng tiêu cực đến lợi nhuận chung của toàn ngành.

Bên cạnh đó, nguồn cung thuốc mới trong nước bị gián đoạn do các nhà máy dược phẩm mới bị chậm tiến độ. Theo số liệu của Bộ Y tế, thuốc sản xuất trong nước duy trì tốc độ tăng trưởng kép hàng năm tương đối cao ở mức 13,8% giai đoạn 2015 - 2019 với sự hỗ trợ của các chính sách của Chính phủ cùng với nhiều nhà máy được đầu tư mới.

Tuy nhiên, trong năm 2020, tăng trưởng nguồn cung thuốc trong nước bị gián đoạn, ước tính chỉ tăng 3,9% do một số nhà máy sản xuất thuốc nội địa chưa thể đưa vào vận hành do quá trình phê duyệt diễn ra chậm do các lệnh giãn cách xã hội và hạn chế đi lại.

NHIỀU THƯƠNG VỤ M&A ĐÁNG CHÚ Ý

Mặc dù vậy, 2020 lại là một năm có nhiều thương vụ M&A đáng chú ý trong ngành dược phẩm. Theo tính toán của nhóm phân tích, tổng giá trị M&A năm 2020 ước đạt 1.680 tỷ đồng, với sự tham gia của nhiều nhà đầu tư nước ngoài, có chuyên môn về danh mục thuốc chất lượng cao có thể hỗ trợ các công ty dược phẩm Việt Nam nâng cao tiêu chuẩn sản xuất.

Thương vụ giá trị lớn nhất là Tập đoàn SK (Hàn Quốc), chuyên về thuốc điều trị ung thư, thần kinh và tim mạch, chi ra 920 tỷ đồng mua 25% cổ phần của Công ty Dược phẩm Imexpharm (IMP). Ngoài ra, Stada (Đức), chuyên sản xuất thuốc generic, đã chi ra hơn 400 tỷ đồng nâng sở hữu tại Công ty cổ phần Pymepharco từ 70% lên 76%; ASKA (Nhật Bản), chuyên về thuốc tiêu hóa, hóc môn và sản phụ khoa, chi 350 tỷ đồng để sở hữu 25% cổ phần Dược phẩm Hà Tây.

Về triển vọng năm 2021, SSI Research cho rằng ngành dược nhạy cảm với Covid-19, nhưng đang dần phục hồi. Đại dịch là thách thức lớn đối với kết quả hoạt động của ngành, đặc biệt nếu dịch bệnh lây lan mạnh trong cộng đồng.

Nhóm phân tích của SSI ước tính doanh thu dược phẩm Việt Nam năm 2021 tăng 15% so với cùng kỳ, cao hơn mức tăng trung bình giai đoạn 2015-2019 là 11,8% khi mức tiêu dùng cho y tế sẽ trở lại mức bình thường vào năm 2021, quy định về giãn cách xã hội được nới lỏng và nhu cầu khám bệnh của người dân tăng trở lại. Ngoài ra, dân số Việt Nam đang già hóa nhanh và thu nhập bình quân đầu người tăng mạnh tiếp tục hỗ trợ đà tăng trưởng dài hạn của thị trường chăm sóc sức khỏe.