Thiếu ngủ đang trở thành một vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng báo động trên toàn cầu. Tại Hoa Kỳ, ước tính có khoảng 39% người trưởng thành ngủ dưới 7 giờ mỗi đêm - mức được xem là không đủ cho phục hồi thể chất và điều hòa chuyển hóa [1]. Các nghiên cứu dịch tễ học đã chỉ ra mối liên hệ rõ ràng giữa thời gian ngủ ngắn và nguy cơ mắc béo phì, hội chứng chuyển hóa, đái tháo đường type 2 và kháng insulin.
Người thiếu ngủ thường xuyên (<7 giờ mỗi đêm) có nguy cơ cao phát triển nhiều rối loạn chuyển hóa, đặc biệt là đái tháo đường type 2. Các nghiên cứu can thiệp cho thấy thiếu ngủ làm giảm độ nhạy insulin một cách rõ rệt. Sự suy giảm này xảy ra mà không có sự bù trừ đầy đủ từ chức năng của tế bào beta, dẫn đến tình trạng suy giảm dung nạp glucose. Cơ chế này còn được khuếch đại bởi sự gia tăng nồng độ của các hormone đối kháng như cortisol vào buổi tối và sự kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, cả hai yếu tố đều góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng kháng insulin và khiến cơ thể sử dụng năng lượng kém hiệu quả. Thiếu ngủ còn được phát hiện làm rối loạn quá trình oxy hóa glucose và ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột, từ đó tiếp tục thúc đẩy tình trạng kháng insulin và tăng nguy cơ bệnh tim mạch. Không những vậy, thiếu ngủ còn gây ra sự mất cân bằng nội tiết tố quan trọng, làm giảm nồng độ hormone leptin (hormone gây no) và đồng thời tăng nồng độ hormone ghrelin (hormone kích thích thèm ăn). Sự thay đổi lưỡng cực này làm gia tăng mạnh mẽ cảm giác đói và thèm ăn, thúc đẩy việc tăng lượng calo nạp vào. Những thay đổi về mặt sinh lý thần kinh và nội tiết tố này chính là cầu nối liên kết việc ngủ ngắn với sự gia tăng của bệnh béo phì và tiểu đường. Đáng chú ý, ngay cả khi duy trì chế độ ăn lành mạnh, việc ngủ không đủ vẫn liên quan độc lập với nguy cơ phát triển các bệnh lý chuyển hóa mạn tính [2], [3].
Trên lâm sàng, việc nhận diện thiếu ngủ và can thiệp sớm là rất quan trọng. Khuyến nghị cho người trưởng thành là duy trì 7–9 giờ ngủ mỗi đêm, với giờ đi ngủ và thức dậy cố định, phòng ngủ yên tĩnh, tối và mát. Ở bệnh nhân ngủ kém kéo dài, nên sàng lọc chỉ số đường huyết và BMI định kỳ để phát hiện sớm rối loạn chuyển hóa. Đồng thời, kết hợp thay đổi lối sống: chế độ ăn cân bằng, tăng hoạt động thể lực, quản lý stress và nếu cần, đánh giá các rối loạn giấc ngủ nghiêm trọng (ví dụ ngưng thở khi ngủ) để can thiệp chuyên sâu. Việc áp dụng đồng bộ các biện pháp này giúp giảm nguy cơ béo phì, cải thiện kiểm soát đường huyết và phòng ngừa biến chứng tim mạch.
Tài liệu tham khảo:
1. CDC. Adult sleep facts and stats. Updated March 14, 2024.
2. Shan Z, et al. Habitual short sleep duration and risk of type 2 diabetes. JAMA Netw Open. 2024;7:e2815684.
3. Morselli L, Leproult R, Balbo M, Spiegel K. Role of sleep duration in the regulation of glucose metabolism and appetite. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab. 2010;24(5):687‑702.